به گزارش سَس نیوز، چهارطاقی یکی از شاخصه‌های معماری ایرانی بشمار می‌رود که در طی سالیان متمادی پیش از اسلام و بخصوص در دوره ساسانی و اوایل اسلام با تناسبات مختلف و پلان‌های متنوع رو به رشد نهاده و کارکردهای مختلفی به خود گرفته است که با مطالعه نمونه‌های بجای مانده اوج ساخت بناهای موسوم به چهارطاقی در نیمه دوم دوره ی ساسانی که اغلب آن‌ها کارکرد مذهبی داشته و با آئین زرتشت در ارتباط بوده است، هر چند در چهار قرن اوایل اسلام نمونه‌های آن بسیار محدود است، ولی از دوره سلجوقی به بعد با توجه به ایجاد و یا توسعه فضاهای معماری این الگو در ساخت بناهای مختلف مانند مسجد ، مقبره ، کاخ و کوشک استفاده گسترده‌ای پیدا کرد.
چهارطاقی
چهارطاقی یا چارتاقی، در معماری به کالبدی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهارپایه و یک طاق گنبدی بر روی آن، با چهار ورودی طاق‌دار گفته می‌شود. چهارطاقی را چهاردر، چهارقاپو و چهاردروازه نیز نامیده‌اند.
چهارطاق یک نقشه مربع دارد و عناصر اصلی تشکیل‌دهنده آن عبارت‌اند از: یک جرز در هر یک از چهار گوشه نقشه مزبور، چهار قوس که چهار جرز را به هم متصل می‌کند، یک گنبد که به کمک یک گوشواره در بالای قوس‌ها ساخته می‌شود و یک درگاه که در هر یک از چهار ضلع بنا پس از خاتمه کار به وجود می‌آید.
از طرح‌های چهارطاقی، به‌سبب قابلیت‌های بسیار در زمینه فضاسازی، در گستره زمانی و مکانی و در بناهای مذهبی و غیرمذهبی استفاده شده است. این طرح‌ها در دوره اسلامی نیز، از آسیای میانه تا آفریقا، برای ساخت مساجد و آرامگاه‌ها و با ایجاد تغییراتی در پلان و گوشه‌سازیِ آن و مصالح مختلف به‌کار رفته است.
قدیمی‌ترین اثر چار طاقی در آذربایجان شرقی چهارطاقی روستای آغمیون صحرای شهرستان سراب است که به استناد عکس‌های قدیمی موجود که تقریباً هر ۵ سال یکبار توسط استاد ترابی طباطبائی گرفته شده و در ۲۵ سال روند فرسایش اثر مذکور را به خوبی نشان می‌دهد، همین‌طور بر اساس اندازه‌گیری‌های صورت گرفته نقشه و پلان اولیه آن نیز ترسیم شده است که با گردآوری مطالعات و با ارائه طرح بازسازی احیاء چار طاقی و تهیه طرح مقاوم‌سازی بتوانیم نسبت به دوباره‌سازی آن اقدام شود.
چهارطاقی آغمیون
در سمت جنوبي روستاي آغميون (۵/۸ كيلومتري سراب) به فاصله‌اي اندك از قريه در ميان مزارع مسطح و وسيعي، بناي سنگي‌چهارطاقي واقع شده است. در مجموع ۵/۱۲ كيلومتر از سراب فاصله دارد و در شمال شرقي سراب و شمال جاده سراب – اردبیل قرار گرفته است.
اين بنا داراي محوطه‌اي خارجي است كه پايه سنگي ديوارهاي آن باقي است. محيط ديوارها در حدود ۶۰ متر است و ضلع جنوبی كه طول محوطه است ۸/۱۵ متر و ضلع شرقي كه عرض محسوب مي‌شود، ۱۴ متر است. چهارطاقی نيز كه طول شرقي غربی دارد به طول ۶ متر و عرض ۵/۵ متر دیده مي‌شود. به همین ترتيب ابعاد داخلي بنا نيز به طول ۳ متر و عرض ۶۰/۲ متر بوده و گنبدكروي بر آن مبتني است.
مصالح ساختماني چهار طاق آغميون سنگ رودخانه به‌صورت قلوه‌سنگ‌هایی در حدود ۳۰ سانتي‌متر و ملات گچ و آهك است.ارتفاع گنبد از كف ۶/۳ متر، ارتفاع طاق‌های چهارگانه در حدود ۹/۱ متر، ارتفاع پايه يا ديوارهاي چهارگانه كه گنبد كروي بر روي آن‌ها قرار دارد ۲ متر و ارتفاع گنبد ۶/۱ متر است.
در محوطه بيروني (مزارع) سفال‌های خشن با لبه و نقوش كم و خمير ماسه‌دار و به مقدار قابل توجه سنگ چخماق طبيعي و مصنوعی پیدا مي‌شود.
از قراين برمي‌آيد كه اين بنا در اصل يك آتشكده يا عبادتگاه‌ها ساساني بوده كه در ادوار بعد از اسلام به‌صورت امامزاده درآمده و قبري مرتفع از كف بنا در وسط چهارطاقی وجود دارد كه از سنگ‌قبر شكسته آن فقط سه‌تکه موجود است كه با سرهم‌بندی آن‌ها تاريخ نقر آن ۷۰۸ ه.ق برمي‌آيد. اين بنادر محل به “امامزاده حسن” معروف است.
از این اثر تاریخی جز بخشی از پایه‌های سنگی آن چیزی نمانده است. همان‌طور که اشاره شد، اين بنا كه يك چهارطاقی سنگي است به چهارطاقی ساساني يا آغميون موسوم است.
اين گنبد مدت‌ها است كه فروريخته و ويران شده است. آنچه از قرائن به دست می‌آید نشان می‌دهد اين بنا يك آتشكده يا عبادتگاه ساساني بوده است. این اثر باستانی در اول فروردین سال ۱۳۴۷ به شماره ۷۹۴ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
*گزارش از ناصر زواری، کارشناس ارشد معماری
پاسخ بدهید