حسن کاظم نژنداصل – کارشناس ارشد باستانشناسی
بازار به عنوان اولین هسته اقتصادی شهرها در گذشته های دور به عنوان مهمترین شاخصه تجاری یک شهر ومهمترین عامل رشد و توسعه آن شناخته می شود. تبادل کالا به کالا در جوامع ابتدایی رفته رفته جای خود را به خرید و فروش با ابزارها و معیارهای قیمتی چون سکه داد و تعیین نرخ قیمت برای اجناس توسط حکام و دولت ها تعیین گردید.
بازارهای بناب نیز به لحاظ تاریخی و ارزش معاملاتی به چند دسته تقسیم می گردند که برخی محل معاملات روستایی و خرده فروشی بوده و برخی نیز بازارهای رسمی برای معاملات شهری بوده اند. از جمله بازارهای خرده فروشی بناب می توان از بازار «آرواد بازاری» نام برد و از بازارهای شهری نیز می توان از بازارهای تاریخی «اوزون بازاری»، «یونچی بازاری»، «فرشچی بازاری»، «مسگربازاری»، «دمیرچی بازاری»، «حلوا بازاری»، «پیچاخچیلار بازاری» و «کبابچی لار بازاری»، «قدیم خوشابار» را نام برد. اگر چه در عصر حاضر شهر بناب دارای بازارهای معتددی می باشد ولی چون هدف مقاله بررسی بازارهای تاریخی بناب می باشد از ورود به بحث این بازارها خودداری می گردد.
بازار تاریخی معروف به «آرواد بازاری» را باید به راستی جزو بازارهای اولیه و نیز از مراکز تاریخی تشکیل هسته اقتصادی شهری عنوان نمود که عمدتا روزهای سه شنبه و در مکانهای متعددی در طی چندین سال مختلف نقل مکان شده وعمده تجارت و دادوستد محدود به فروش تولیدات خانگی چون انواع صنایع دستی و محصولات خانگی تولیدی زنان بنابی بوده است و شهرت این بازار نیز به جهت عمده محصولات تولیدات زنان بوده است که نقش عمده ای در رشد و شکوفایی بنیان اقتصاده خانواده ها داشته اند.
در توضیح بازارهای شهر باید عنوان گردد برخی از این بازارهای ازلحاظ تاریخی مورد بررسی قرار خواهند گرفت و چه بسا هم اکنون چنین بازاری موجود نمی باشد و فقط نامی از آنها در اسناد تاریخی باقی مانده است.
«اوزون بازاری» بزرگترین و هسته اصلی بازارهای بناب می باشد که در مرکز شهر بناب قرار گرفته و از لحاظ تاریخی با توجه به کثرت آثار دوره صفوی در بناب و قرار گرفتن در مجاورت مساجد، کاروانسراها و میدان «عالی قاپی» می توان این بازار بزرگ را در زمره بازارهای دوره صفوی معرفی نمود که دارای تیمچه ها و راسته های متعدد بوده است که در ضلع جنوب غربی میدان امام حسین(ع) فعلی بناب واقع گردیده که متاسفانه در دوره های مختلف مورد آتش سوزی قرار گرفته و بعدها تا چندین دهه پیش به کلی مورد تخریب قرار گرفته است و تنهاچندین عکس متعدد باقیمانده گویای نوع معماری این بازار می باشد.
در یک سفرنامه قاجاری که نام نویسنده آن مشخص نمی باشد در توصیف بازار بناب نوشته شده که این بازار همچون بازار بزرگ تبریز می باشد که سقف آن چوبی مشابه مساجد تاریخی بناب بوده است که به جهت تعیین و تشخیص معماری اصلی این بازار نیاز به انجام حفاریات دقیق باستانشناسی در نقاط مختلف این بازار جهت تعیین قدمت و نوع معماری آن می باشد.
«بازار کبابچی لار بازاری» که یکی از راسته های معروف «اوزون بازاری» بناب بوده که در سال ۱۳۱۱ هجری قمری از این بازار در طی یک سند قاجاری نام برده شده است(سندقاجاری اهدایی آقای علی اصغر بالغ).
«یونچی بازاری» که در مجاورت کاروانسرای قدیمی تخریب شده «حاج علی کروانسراسی» ضلع شمالی آن قرار داشت که تا چند دهه قبل دکانهای آن موجود بود و ساختار قدیمی خود را حفظ کرده بود که در طی احداث پاساژ الغدیر در مکان این کارونسرای قدیمی بناب، «یونچی بازاری» نیز دستخوش تغییرات گردیده و دکانهای ضلع چسبیده به پاساژ جدیدالاحداث به کلی مورد برداشت قرار گرفته است. این بازار معروف که محل فروش پشم گوسفندان بوده و در گذشته نیز حلاجان به کار حلاجی در این بازار مشغول بوده اند که از دلایل اهمیت این بازار میتوان به تولید الیاف مورد نظر ریسندگان برای فرشبافان بنابی اشاره نمود.
«فرشچی بازاری» که هم اکنون عمده بخش جنوبی «اوزون بازاری» و نیز بازارهای معروف به فرشچی بازاری بناب را تشکیل می دهد در گدشته به جهت رشد و شکوفایی اقتصادی خود چنان پر رونق و محل داد و ستد فرش فروشان بنابی بوده که بعد از بازار تبریز از عمده بازارهای مهم خرید و فروش فرش در جنوب آذربایجان به شمار می رفته است.
«مسگر بازاری» که در مسیر درب غربی کاروانسرای حاج علی به طرف کاروانسرای شامچی قرار گرفته است در مجاورت بازار تاریخی حاج تقی قرار گرفته است که محل اشتغال مسگران قدیم بناب بوده است که تولیدات این صنعتگران بنابی در زمره آلات مسی مورد استفاده در مساجد بناب و خانه شهروندان بناب قابل مشاهده می باشد که برخی از این ظروف مسی در موزه مردم شناسی بناب با نام صنتگر و محل ساخت موجود می باشد که بسیار محتمل می نماید که صنعت و بازار مسگری در بناب از دوره صفویه رشد چشمگیری پیدا کرده و تا دوره قاجاریه ادامه یافته است.
«دمیرچی بازاری» نیز که در حدود بازار تاریخی حاج تقی قرار گرفته بوده است که در آن بیشتر آلات کشاورزی و دامداری تولید می گردیده و در مجاورت آن نیز چاقوسازان بنابی به کار تولید چاقوی سنتی بنابی که دارای پیشینه تاریخی ۳۰۰۰ ساله می باشد می پرداخته اند.
«حلوابازاری بناب» که درمجاورت مسجد تاریخی زرگرلر به طرف «دمیرچی بازاری» قرار گرفته بوده است سابق بر این حلواپزان بنابی از اواخر دوره قاجاریه با دوشابهای محلی و نخود به تولید انواع حلواهای سنتی چون ساری حلوا، بزرک حلواسی، نخودلی حلوا و داش حلوا می پرداخته اند که باگذشت زمان از اهمیت تاریخی این بازار بناب کاسته شده و فقط بازار نخودچی لار در محل این بازار قدیمی باقیمانده است.
«قدیم خوشابار و یا میوه و تره بازاری» که در مجاورت مسجد تاریخی گزاوئیش و نیز میدان معروف به «عالی قاپی» قرار گرفته است که در گذشته دور محل خرید و فروش میوه و تره جات بوده و عمده محصولات کشاورزی بناب در این بازار به فروش می رسیده است و بعد از احداث بازار بزرگ خشکباربناب تبدیل به محل خرده فروشی میوه و سبزیجات مورد نیاز شهروندان بنابی شده است.
پاسخ بدهید